Deprem Nasıl Oluşur?

Deprem nasıl oluşur sorusunun cevabına bu içeriğimizde hem yazılı hem videolu anlatım olarak yer vereceğiz.

Depremlerin Nedeni ve Etkileri

Çoğu deprem, tektonik plakaların çarpıştığı veya birbirinin altına kaydığı fay zonları boyunca meydana gelir. Etkiler tipik olarak kademelidir ve çıplak gözle algılanamaz, ancak aniden yeterli stres salındığında büyük depremler meydana gelebilir.

Depremler, yer kabuğundan geçerek yüzeye ulaşan sismik dalgalar üretir. Bilim adamları bu hareketleri sismometre adı verilen oldukça hassas aletlerle izler.

Fay Hatları

Deprem nasıl oluşur sorusunu sorarken fay hattlarını da bilmek gerekir. Depremler, tektonik plakaların kenarları boyunca uzanan fay hatları, Dünya’nın erimiş merkezinden enerji saldığında meydana gelir, bu da deprem dalgalarının kabuğundan geçmesine ve zeminde titremeye neden olur.

Yerkabuğu, katı bir çekirdek ve manto (erimiş magmadan oluşur) ile üst katmanını oluşturan 15 kadar tektonik plakadan – dev kaya levhalarından – oluşur. Bu plakalar etkileştiğinde ve birbirinden ayrıldığında, sonunda kabuğu parçalayabilecek muazzam bir stres yaratır.

Çoğu zaman plakalar yavaş hareket eder ve herhangi bir yüzey hasarına neden olmaz. Ancak aralarında bir baskı oluşur ve aniden birbirlerine çarparlarsa çok büyük bir deprem meydana gelebilir.

Bir deprem sırasında, fay zonunun her iki tarafındaki arazi yer değiştirir – bu süreç kayma olarak bilinir. Genellikle bu hareket yavaştır ancak fayın türüne göre bazen hızlı da olabilir.

Normal faylar, arazi blokları aşağı doğru hareket ettiğinde meydana gelir; ters faylar ters yönde yer alır ve bloklar yukarı doğru hareket eder. Doğrultu atımlı fay adı verilen üçüncü bir fay türü, karşıt arazi blokları yatay olarak birbirine zıt hareket ettiğinde meydana gelir.

Gerilim, sıkıştırma ve gerinim, bu üç tip arızanın arkasındaki itici güçlerdir. Gerilim, kayaları kırılana kadar zayıflatır ve fay hattının bir tarafının diğerine göre aşağı doğru hareket etmesine neden olur.

Bindirme fayları fayın bir tarafını yukarı iterken, doğrultu atımlı faylar kayayı yukarı veya aşağı hareket etmeye zorlar. Bu üç temel fay hareketinin kombinasyonları meydana gelebilir, ancak yönleri bir olay meydana gelene kadar her zaman belirgin olmayabilir.

Bir depremin titreşimini etkileyen bir diğer önemli faktör, bir yapının altındaki kayaların veya toprağın bileşimidir. Daha yumuşak tortul kayaçlar, titreşimleri diğer türlere göre daha fazla yükselterek, altında bulundukları yapıların daha fazla tahrip olmasına yol açar.

Bu tür kayaçlar sıklıkla fay zonlarının yakınında bulunur. Böyle bir fay, Kaliforniya’daki San Andreas Fayı, yukarıdan açıkça görülebilir ve genellikle büyük depremlere neden olur.

Diğer depremler, levha içi depremler olarak bilinen fay bölgeleri dışındaki tektonik levhaların gerilmesi veya sıkışmasından kaynaklanabilir. Bunlar, Dünya’nın iç çekirdeğinde, daha yumuşak alt katmanları ile daha sert üst katmanları arasında basınç oluştuğunda meydana gelir.

Güçlü depremler vurduğunda, büyük yıkıma neden olabilirler. Bazı durumlarda, bu sarsıntılar kıyı bölgelerini sular altında bırakan tsunamilere bile neden olur.

Dünyanın en büyük depremleri, 15 tektonik plakanın çarpıştığı ve birbirine doğru kaydığı fay zonları boyunca meydana gelir. En aktif üç fay bölgesi Kuzey Amerika Plakası, Pasifik Plakası ve Juan de Fuca Plakasıdır.

Deprem Çeşitleri

Deprem nasıl oluşur konumuzdaki bir sonraki başlığımız Deprem Çeşitleridir. Yerkabuğundaki bir çatlak kayar ve derinliklerine enerji dalgaları gönderirken bir deprem meydana gelir. Bilim adamları, bu dalgaların gücünü, genellikle bir depremin neden olduğu hasarın olduğu yere yakın bir yere yerleştirilen ve sismograf olarak bilinen bir cihazla ölçerler.

Depremler sıklıkla, genellikle minimum etkiyle meydana gelir; ancak bazıları binaların çökmesine, köprülerin sallanmasına ve yolların bükülmesine neden olabilir.

Depremlerin çoğu, Dünya yüzeyindeki faylardan kaynaklanır. Bunlar lokalize olabilir ve yalnızca birkaç santimetre genişliğinde olabilir veya tektonik plakaların (Dünya üzerindeki büyük kaya parçaları) buluştuğu yerde binlerce kilometre uzayabilir. Fay hatları her zaman görünür olmasa da, genellikle her iki taraftaki kayaların stres altında nasıl hareket ettiğine bakarak bunları tanımlayabilirsiniz.

Bazen bir fay aynı anda kayar ve kayar, enerjiyi Dünya’nın kabuğundan geçen devasa dalgalar halinde serbest bırakır. Bu sismik dalgalar, gezegenimizin yarattığı en güçlü enerji şeklidir.

Bir depremin enerji salınımı o kadar büyük olabilir ki, tüm şehirleri saniyeler içinde tamamen yerle bir edebilir. İki tür deprem vardır: tektonik ve volkanik.

Tektonik depremler, Dünya’da yaşadığımız en sık deprem türüdür. Bu sarsıntılara, Dünya’nın okyanus ve kıtasal levhalardan oluşan tektonik levhalarının litosferi boyunca hareketi neden olur. Plakalar kabaca tırnaklarınızın uzadığı hızda hareket eder – bu kayaların yaratılma hızı!

Tektonik plakalar değiştikçe ve basınç arttıkça, dünya çapında küçük depremler meydana gelir. Ancak en büyük ve en yıkıcı depremler, bir levha diğerinin yanından kayarken veya ona çarptığında, bir levhanın kenarı boyunca çarpma eğilimindedir.

Yitim depremleri, bir okyanus levhası bir kıtaya doğru itildiğinde meydana gelir. Bu süreç Yeni Zelanda ve Alaska gibi yerlerde meydana gelebilir.

Depremler genellikle zeminde büyük çatlaklara neden olarak, altındaki kaya parçalarının kırılarak yeryüzüne düşmesine neden olur. Ayrıca, bazı parçalar Dünya yüzeyinden süzülerek uçma potansiyeline sahiptir ve bir kırılmanın meydana geldiği yere yakın kara veya deniz alanlarında tahribat yaratma potansiyeline sahiptir.

Tektonik, volkanik ve insan yapımı gibi çeşitli deprem türleri vardır. Yukarıda belirtilenlere ek olarak, ciddi tehlikeler oluşturan daha az anlaşılan başka türler de olabilir.

Tektonik depremler en tehlikelileri arasındadır ve büyüklükleri çok büyük olabilir. Dünya çapında meydana gelmelerine rağmen, büyük depremlerin çoğu Pasifik Okyanusu çevresinde “Ateş Çemberi” olarak bilinen at nalı şeklindeki bir kuşaktan kaynaklanır. Bu alan, sürekli olarak depremler oluşturan volkanlar ve tektonik plaka sınırlarına sahiptir.

Deprem nasıl oluşur konusu hakkında ekleyebileceğiniz bilgiler varsa lütfen yorum kısmında bizimle paylaşın.

 

Kaynaklar:

https://www.usgs.gov/faqs/what-earthquake-and-what-causes-them-happen#:~:text=The%20tectonic%20plates%20are%20always,the%20shaking%20that%20we%20feel.

https://www.mtu.edu/geo/community/seismology/learn/earthquake-cause/

What causes earthquakes?