Seyirci Etkisi Nedir? 🧐 – Bystander Effect Nedir?

1964 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nde bir cinayet gerçekleşti. Bu cinayet ileride psikolojide Bystander Effect (Seyirci Etkisi) ismi ile birlikte anılacaktı. Söz konusu cinayet nedir, Bystander Etkisi ismini kimler belirlemiştir, Zovovo okurları için inceliyoruz.

Kitty GENOVESE’nin Öldürülmesi

Tarih 13 Mart 1964’ü gösterdiğinde Amerika Birleşik Devletleri‘nde, çevresinde kısaca Kitty olarak da tanınan 28 yaşındaki Catherine Susan GENOVESE barmenlik yaptığı bardan saat 02:30’da ayrılıp arabasıyla evine doğru seyrettiği sırada peşine bir araba takılıp onu oturduğu apartmanın yakınındaki araç parkına kadar takip etmiş, araçtan inmesini bekleyen 29 yaşındaki saldırgan Winston MOSELEY, elinde bir avcı bıçağı ile Catherine’e doğru yürümeye başlamış, bunu fark eden Catherine ise koşmaya başlamış fakat apartmana giremeden saldırgan Catherine’nin önünü kesip sırtından iki kez bıçaklamıştır. Acıyla bağırıp çevreden yardım isteyen Catherine’in çığlığını duyanlardan biri olan komşusu, saldırgan MOSELEY’e bağırdığında saldırgan kaçmış, ağır yaralı olan Catherine ise apartmanın arka girişine doğru yavaş yavaş ilerlemiştir.

Olayın tanıkları Winston MOSELEY’in arabasına binip uzaklaştığını ve yaklaşık 10 dakika kadar sonra geri dönüp ağır yaralı Catherine’i apartmanın arka tarafında koridorda bulmuş, Catherine’nin içeriye girmesini engelleyip bir kez daha bıçaklayıp cinsel saldırıda bulunmuş, cebindeki 49 dolarını çalıp tekrardan kaçmıştır.

Polise ifade veren bir görgü tanığı, ilk saldırıdan sonra babasının polisi aradığını, bir başka tanık ise saldırıdan birkaç dakika sonra polisi aramadan önce ne yapması gerektiği hakkında tavsiye için arkadaşlarını aradığını bildirmiştir.

Saldırı saati 03:20 gibi gerçekleşmekle birlikte, saat 04:15’te ambulansla hastaneye götürülen Catherine yolda yaşamını yitirmiştir.

Winston MOSELEY’in yakalanması

Olaydan 6 gün sonra, 19 Mart 1964‘te MOSELEY birinin evinden televizyon çalıp arabasına bindirmek üzereyken bölge sakinlerinden ikisinin dikkatini çekmiş, sakinlere “nakliye işçisiyim” diye kendini tanıtmış, ama komşulardan biri soyulan evdeki insanların böyle bir durumu olmadığını belirtince polisi aranmış ve Winston MOSELEY’in arabası çalışmaz hale getirilerek kaçması engellenmiştir.

Yakalandıktan sonra yapılan sorguda Catherine dışında 1 kızı ve 1 kadını da öldürdüp, cinsel saldırıda bulunduğunu itiraf etmiş, saldırmasının ardındaki nedenini de “bir kadın öldürme isteği” olduğunu çünkü “kadınların kolay ve saldırılara karşı koymayan” hedefler olduğunu söylemiştir.

MOSELEY’in evli ve 3 çocuk babası olduğu biliniyor.

Katlettiği insanlar dışında yaklaşık 40 kadar soygun girişimi de olan MOSELEY müebbet hapisle, öldüğü 2016 yılına kadar, 52 yıl boyunca New York Dannemora Hapishanesinde tutuklu kalmıştır.

Seyirci Etkisi (Bystander Effect) Nedir?

Amerikalı psikologlar John DARLEY ile Bibb LATANE, 1968 yılında sosyal psikoloji alanında yaptıkları araştırmalarla Kitty GENOVESE cinayetinde o gün çevredeki 30’dan fazla kişinin bulunup da doğru düzgün bir yardım edememesini incelemişlerdir.

Yapılan araştırmalarda, kalabalık ortamlarda insanların başka insanların varlığından dolayı yardım etme eğilimlerinin azaldığı gözlemlenmiştir.

Seyirci Etkisi (Bystander Effect) üzerine yapılan araştırmalar, yardıma ihtiyaç duyan insanlara yardım etme eğilimini etkileyen değişkenleri incelemiştir. Örneğin, acil bir durumu fark etme, durumu ciddiye alma, diğerlerinin tepkilerini gözlemleme, sorumluluk duygusu geliştirme ve yardım etme yeteneği gibi faktörler etkili olabilir. İnsanları diğerlerine duygusal olarak uyarmak, sosyal etkileşimi teşvik etmek ve farkındalık kazanmak, bireysel yardım eğilimini artırmak için çok önemlidir.

Seyirci Etkisi Nedir (Bystander Effect) – “Biri mutlaka yardım eder”

İletişim teknolojilerinin Seyirci Etkisi üzerindeki etkisi de incelenmiştir. Özellikle sosyal medya kullanımının artmasıyla birlikte, sanal ortamlarda meydana gelen acil durumların da benzer bir etkiye sahip olabileceği düşünülüyor. Araştırmacılar, teknoloji araçlarının yardıma çağırma sürecini ve insanların sanal ortamlarda yanıt verme eğilimini etkileyebileceğini söylüyor.

KhanAcademyTurkce‘nin konuyla ilgili videosunu da buradan izleyebilirsiniz:

Yapılan Diğer Araştırmalar

Yapılan diğer çalışmalarda Seyirci Etkisinin farklı yönlerini araştırılmıştır. İşte onlardan birkaçı:

• Sorumluluğun Dağıtılması

  Başka insanların da olduğu ortamlarda, insanlar sorumluluğu başka birinin alacağını ve yardım edeceğini düşünebilirler. Sorumluluğun bu şekilde dağıtılması, herkesin olay üzerindeki hissedeceği sorumluluğu azaltır ve olaya müdahale olasılığını azaltır. Araştırmalar, sorumluluğun yayılma olasılığını azaltmanın yardım etme eğilimini artırabileceğini göstermektedir.

• Çoğulcu Cehalet

  Bir durumda doğru tepkiyi bulmak için insanlar genellikle başkalarının tepkilerine bakarlar. Acil bir duruma başka kimse müdahale etmiyor gibi görünüyorsa, insanlar bunu acil olmayan bir durum olarak değerlendirebilir ve müdahale etmemeyi seçebilirler. Çoğulcu cehalet olarak bilinen bu durum, bir kişinin yardım edip etmemesini büyük ölçüde etkiler.

• İlişkiler ve Empati

  Araştırmalar, bireylerin kişisel bağları olan veya empati kurdukları insanlara yardım etme olasılıklarının daha yüksek olduğunu göstermektedir. Örneğin, insanlar arkadaşlarına, aile üyelerine veya kendilerine benzeyen diğer insanlara yardım etmeye daha yatkındır.

Seyirci Etkisi Nedir? – “İnsanlar kendileri gibi olanlara yardım etmeye daha çok meyillidir”

• Cinsiyet Farklılıkları

  Bazı araştırmalar, seyirci etkisinde küçük cinsiyet farklılıkları olduğunu göstermektedir. Kadınların belirli durumlarda yardım etme olasılığı daha yüksekken, erkeklerin acil durumlarda fiziksel tehlikeye girme olasılığı daha yüksektir.

• Kültürel Farklılıklar

  Kültürel alışkanlıklar ve inançlar da seyirci etkisini etkileyebilir. Yardım etme davranışına ilişkin sosyalleşme ve kültürel değerler arasındaki farklılıklar nedeniyle seyirci etkisi farklı kültürlerde değişebilir.

Seyirci etkisini azaltmak ve toplumun yararına olan davranışları teşvik etmek için bir dizi farklı müdahale ve yöntem geliştirilmiştir. Bunlar arasında seyirci etkisi hakkında farkındalığın arttırılması, kişisel sorumluluk duygusunun teşvik edilmesi, seyirci müdahale eğitimi verilmesi ve bireyleri acil durumlara tanık olduklarında harekete geçmeye teşvik eden kampanyalar yer almaktadır.

Seyirci etkisi, yardım etme davranışını etkileyen durumsal ve psikolojik faktörlerin anlaşılması gerektiğini vurgulayan önemli bir toplumsal olaydır. Bu unsurları inceleyip ele alarak daha yardımsever ve şefkatli topluluklar oluşturmaya çalışabiliriz.