Etiyoloji neden bilimi olarak da bilinir. Tıbbi bir terim olarak kullanıldığında bir hastalığın arkasında yatan nedeni belirtmektedir. Etiyoloji kelimesi, Yunanca’da neden anlamına gelen “aita” kelimesinden türemiştir. Bir şahsın semptomları olduğu zaman, hekim, etiyoloji belirler. Buna göre durumu hastalıkla en iyi uyuşan bir kategoriye yerleştirmiş olur. Hekim, röntgen, tıbbi öykü ve fiziki muayene kombinasyonları yaparak etiyoloji belirlemiş olur. Etiyoloji kavramı yalnızca tıpta kullanılmamaktadır. Psikoloji, fizik, felsefe ve biyoloji gibi diğer alanlarda da bu terim kullanılır.
İçindekiler
Yasal Etiyoloji Nedir?
Yasal etiyoloji pataloglar ve tıbbi muayene ile bir kişinin ölüm nedeninin belirlenmesi olarak tanımlanabilir. Öykünün nedeni belirlenmesi açısından kan testleri, fizik muayene, röntgen vb. araçlardan faydalanılabilir. Bazı durumlarda hekimlerin nedenselliği tespit etmesi için daha fazla araştırma yapması gerekebilir. Bir kişinin öldüğünü düşünelim. Ölümün arkasında yatan nihai etiloji oksijen eksiliğidir. Patolog bu noktada durur ve ölüm etiyolojisini kazara boğulma olarak adlandırır. Eğer yakınlarda ciddi bir kafa yarası da varsa, ölüm nedeninin cinayet olma ihtimali vardır. Kişi bu durumda künt travması yaşamış, suya düşmüş ve boğulmaya başlamış olabilir. Etiyoloji daha sonra boğulma ve öncesinde başın künt travmasına bağlı cinayettir. Patalog eğer ölmüş bireyde alkol ya da uyuşturucu bulursa ve herhangi bir travma belirtisi yoksa, etiyoloji boğulma ve alkol, ilaç zehirlenmesi olabilir.
Bakteri nedir, özellikleri nelerdir? Bilgilerine de bakabilirsiniz.
Hastalık Etiyolojisi Türleri Nelerdir?
Hastalık etiyolojisi türleri 3 kategoride incelenmektedir. Bu kategorilerin doğru belirlenmesi için bulmacanın farklı yerlerinin bir araya getirilmesi gerekir. Hastalık etiyolojileri içsel, dışsal ve idiopatik olarak incelenmektedir. İnstrinsik etiyolojiler içsel anlamında kullanılmıştır. Yani vücut içinde meydana gelen herhangi bir değişim, iç faktörler sonrasında ortaya çıkmıştır. İçsel etiyolojiler şu şekilde sıralanabilir:
- Metabolik ve endokrin bozukluklar,
- Hormon bozuklukları,
- Aşırı kanamanın yol açtığı hastalıklar,
- Ebeveynde size aktarılan koşullar,
- Diyabet,
- Vücut hücrelerinin kontrol dışında büyümesi,
- Bağışıklık sisteminde aşırı tepki veren alerji gibi bağışıklık sorunları.
Bu durumlar vücutta kimyasal sinyalizasyon ve etkileşimdeki anormallikler olarak bilinmektedir.
Ekstrensik Etiyoloji Nedir?
Ekstrensik etiyoloji dışsal etmenler olarak tanımlanabilir. Ekstrensik faktörler şu şekilde sıralanabilir:
- Hayvan ısırıkları ve sokmaları,
- Bakteriler, mantarlar, virüsler,
- Parazitler ve enfeksiyöz ajanlar,
- Elektrik,
- Kimyasallar,
- Radyasyon,
- Tıbbi ya da mesleki profesyonelin eylemlerinden kaynaklana nedenler.
Son etiyoloji kategorisi idiyopatiktir ve bu kategoride olayların nedeni bilinmez.
Hastalık Etiyolojileri Nedir?
Hastalık etiyolojileri temelleri şu şekilde sıralanabilir:
- Psişik nedenler,
- Genetik nedenler,
- Canlı etkenler,
- Fiziksel etmenler,
- Bilinmeyen nedenler,
- Beslenme bozuklukları,
- Kimyasal bozukluklar.
Hastalıklar bu nedenlerden bir tanesinin ya bir kaçının bir araya gelmesiyle oluşmaktadır. Hastalıkların oluşmasında kolaylaştıran bazı faktörler de bulunmaktadır. Bu etmenler etnik özellikler, bünye, yaş, cinsiyet olarak sıralanabilir.
Özellikle bazı hastalıklar belli yaş gruplarında daha sık görülmektedir. Yenidoğanlarda bronşit, diyare ve burun nezlesi görülme ihtimali yetişkinlere kıyasla daha fazladır. İleri yaştaki insanlarda ise kalp damar hastalıkları ve romatizma gibi şikayetlerin görülme riski yüksektir.
Cinsiyete göre hastalıkların görülme sıklıkları da değişkenlik göstermektedir. Kalp ve damar hastalıkları, sindirim, solunum erkeklerde yüksek oranda görülürken, kadınlarda safra kesesi hastalıkları daha sık görülmektedir.
Hastalıklarda ırklara göre duyarlılık farklı olabilir. Yapılan çalışmalar siyah ırkın, tüberküloza karşı beyaz ırka göre daha duyarlı olduğunu ortaya koymuştur. Hastalık oluşmasında etkili olan son etmen bünye ve organizmanın durumudur. Diyabetli kişilerde her türlü enfeksiyon kolayca yayılmakta ve iyileşmesi uzun sürmektedir. Uzun süre steroid ve antibiyotik kullanan kişilerde daha sık hastalık oluşmaktadır.
Aspirasyon nedir? Hakkında detaylar yazımızdadır.
Canlı Hastalık Etiyolojileri Nelerdir?
Canlı hastalık etiyolojileri arasında yer alanlar şu şekilde sıralanabilir:
- Helmintler,
- Protozoonlar,
- Riketsiyalar,
- Mantarlar,
- Virüsler,
- Bakteriler.
Yukarıda sayılanların hepsi, doğada yaygın bulunur. Bu nedenle insan ile sürekli ilişki içindedirler. İlişki parazit yaşantı, kommensal ve simbiyoz şeklinde olabilir. Aslında simbiyoz yaşantıda vücutta bulunan mikroorganizmalar hastalık oluşmasına neden olmazlar. Aksine karşılıklı bir yararlanma söz konusudur. Bu duruma örnek vermek gerekirse bağırsak florasında yaşayan e coli isimli bakteri buradaki besinlerden yararlanır. Organizma da bu sırada bakterilerin yaptığı K vitaminini kullanır.
Kommensal yaşantı türünde, mikro organizmalar organizmaya zarar vermeden yaşamlarını sürdürür. Vücut floraları örnek verilebilir. Ancak parazier yaşantıda mikro organizmalar insan vücuduna zarar vermeye başlamıştır. İnsanlarda hastalık oluşturan canlı etkenler patojen mikro organizmalar olarak bilinir. Patojen mikro organizmalar vücuda yerleşip hastalık yaptıkları zaman, enfeksiyon hastalıkları meydana gelir.
Etiyoloji ile Patogenez İlişkisi Nedir?
Etiyoloji ve patogenez terimleri sıkça bir arada kullanılmaktadır. Hastalık patogenezi hastalık oluşurken meydana gelen biyolojik değişimleri tanımlar. Etiyoloji hastalığın neden geliştiğini tanımlar. Patogenez ile hastalığın nasıl geliştiği ile ilgilidir. Bu iki terimin birbiri ile bu kadar ilişkisi olması sebebiyle etyopatogenez teriminin kullanıldığını duyabilirsiniz. Hastalıkların adlandırılma biçimleri bize hastalığın nasıl oluştuğu konusunda bilgi verir. Örneğin; akut kronik, primer nüks gibi… Hastalığın meydana gelmesinde ekstrensek nedenler canlı ve cansız olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Cansız etmenler fiziksel etkilerken, canlı etkiler infeksiyonlar olarak bilinir. Cansız etmenler şu şekilde sıralanabilir:
- Kimyasal,
- Elektrik,
- Radyasyon,
- Nem,
- Sıcaklık,
- Travma,
- Zorlama.
Canlı etmenler ise şu şekilde sıralanabilir:
- Yılan,
- Böcek,
- Parazit,
- Mantar,
- Virüs,
- Bakteri.
Farmakoloji nedir? Ayrıntılarını da inceleyebilirsiniz.
İyatrojenik Etiyoloji Nedir?
İyatrojenik etiyoloji farklı nedenlerden kaynaklanmış olabilir. Bu nedenler şu şekilde sıralanabilir:
- Tıbbi yetersizlik,
- Dikkatsizlik,
- Gerekli bir tedavinin kaçınılmaz sonucu,
- Beklenmeyen ya da olağan dışı reaksiyon,
- Kazalar.
Ameliyat sırasında safra yolunun yaralanması kazaya örnek verilebilir. İlaç alerjileri ise beklenmeyen reaksiyonlar arasında yer alır. Total gastrektomi sonrasında hastada demir eksikliği ortaya çıkması gerekli tedavinin kaçınılmaz bir sonucudur.
Etiyolojinin Bulunması Neden Önemlidir?
Etiyoloji bulunmasının önemi üzerinde durulmalıdır. Çünkü etiyolojinin ortadan kaldırılması hastanın tedavi edilmesi anlamını taşır. İnfeksiyon durumunda kültür yaparak hastalığa neden olan bakterinin tipinin tespit edilmesi sayesinde o bakteriye özel geliştirilen bir antibiyotik verilmesini sağlar. Ayrıca hastalık etiyolojisi bilindiği zaman önceden önleyici tedbirlerin alınması mümkün olur. Bu tedbirler proflaktik olarak adlandırılmaktadır. Bulaşıcı hastalıklara karşı aşılama yapılması etiyolojiye örnek verilebilir. Kaptan James Cook eğer tayfalarında görülen skorbüt hastalığının C vitamininin eksikliğinden kaynaklandığını bilseydi, uzun yolculuklar için gemisinde C vitamini yüksek olan sebze ve meyveleri saklardı. Bu da hastalığın önlenmesini sağlardır.
Etiyoloji mi Doğru Etyoloji mi?
Etiyoloji kelimesi bazı kaynaklarda etyoloji olarak da geçmektedir. Kelimenin kökenine baktığımızda Yunanca Aita kelimesi karşımıza çıkar. Bu keime sebep anlamına gelir. Logos ise bilim anlamındadır. Kelimenin İngilizce karşılığı 2 tanedir. Hem etiology hem de aetiology kelimesi kullanılmaktadır. Türk Dil Kurumu’na göre kelime etiyoloji olarak yazılmaktadır. Eğer her iki kelimeyi de aratırsanız Google’da sonuç bulabilirsiniz. Her iki aramada da benzer olmakla birlikte farklı sonuçlar görebilirsiniz. Önemli kaynaklardan bir tanesi kabul edilen Wikipedia’da etiyoloji kelimesi doğru kabul edilmiştir.
Amilaz nedir? Hakkında merak edilenler yazımızdadır.